Co jeśli zorientujemy się już po fakcie, że kupiliśmy od sprzedawcy towar będący własnością kogoś innego? Co jeśli obawiamy się, że prędzej czy później spotkają nas w związku z tym kłopoty, z wydaniem towaru prawowitemu właścicielowi włącznie? Należy wówczas skorzystać z instytucji rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej.

Na początek ważny przepis, który jest podstawą prawną rękojmi. Instytucja ta jest opisana w art. 556³ kodeksu cywilnego:

„Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu; w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa (wada prawna)”.

Z przepisu tego wynika, że wada prawna ma szersze znaczenie niż tylko to, że sprzedano nam rzecz należącą do kogoś innego. Obejmuje także sytuację, w której rzecz jest obciążona prawem innej osoby, np. zastawem bankowym. Zastaw taki powoduje przecież, że kupujący nie jest w stanie w pełni korzystać z kupionej rzeczy. Podobnie jest w przypadku decyzji lub orzeczenia właściwego organu – gdy np. kupiony przez nas przedmiot będzie podlegać zabezpieczeniu jako dowód w sprawie.

To właśnie w takich sytuacjach możemy skorzystać z rękojmi za wady prawne, na zasadach zbliżonych do rękojmi za wady fizyczne. Mamy wybór czy odstąpić od umowy, czy też zażądać obniżenia ceny (to drugie rozwiązanie jest ryzykowne, ale dzięki temu rzecz pozostaje w naszym posiadaniu). Jest również możliwe żądanie wymiany towaru na wolny od wad lub usunięcia wady (prawnej). Sprzedawca ma z kolei możliwość zaproponowania swojego alternatywnego rozwiązania, ale podobnie jak przy wadzie fizycznej – roszczenie musi zostać zaspokojone w którymś wariancie wskazanym powyżej.

Co ma zrobić kupujący? Jakie ma uprawnienia?

Przy zaistnieniu wady prawnej najlepszym rozwiązaniem wydaje się być odstąpienie od umowy. Jest ono obwarowane tym, że wada rzeczy powinna być „istotna”, jednak w przypadku wady prawnej – każda taka wada jest istotna z natury, gdyż stwarza ryzyko pozbawienia kupującego możliwości korzystania z rzeczy. Co istotne, wystarczy samo pojawienie się tego ryzyka np. wskutek powzięcia przez kupującego wiedzy o tym, że sprzedawca zbył rzecz obarczoną wadą prawną. Nie jest ważne, czy osoba trzecia, np. właściciel rzeczy, już skierował swoje roszczenie wobec kupującego, czy też (jeszcze) nie.

Kupujący może także, zgodnie z art. 574 k.c., oprócz odstąpienia od umowy (lub żądania obniżenia ceny) zażądać naprawienia szkody w ramach tzw. ujemnego interesu umownego. Dotyczy to szkody, którą kupujący poniósł przez to, że zawarł umowę nie wiedząc o istnieniu wady. Szkoda może być następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności. Wtedy kupujący może żądać:

• zwrotu kosztów zawarcia umowy,
• zwrotu kosztów przewozu, odebrania, przechowania i ubezpieczenia rzeczy,
• zwrotu dokonanych nakładów w zakresie, w jakim nie odniósł z nich korzyści, a nie otrzymał ich zwrotu od osoby trzeciej,
• zwrotu kosztów procesu.

Powyższe nie uchybia przepisom o obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych, z czego wynika że jeśli wskutek wady prawnej rzeczy kupujący poniósł dodatkowe koszty czy straty (ogólnie: szkodę) nie zrekompensowane w ramach rękojmi czy art. 574 k.c. – może ich dochodzić na drodze cywilnej w oparciu o zasady ogólne.

Bieg terminu

W odróżnieniu od rękojmi dotyczącej wad fizycznych bieg terminu do skorzystania z rękojmi za wady prawne rzeczy nie ma związku z dniem wydania rzeczy, lecz rozpoczyna się z dniem, w którym kupujący o wadzie prawnej się dowiedział (termin roczny). Przy założeniu, że w chwili wydania rzeczy kupujący w ogóle nie był świadomy istnienia wady prawnej, bo jeśli wiedział o takiej okoliczności – wyklucza to możliwość skorzystania z rękojmi. Jeżeli kupujący dowiedział się o istnieniu wady prawnej dopiero po wniesieniu powództwa przez osobę trzecią, termin ten biegnie od dnia, w którym orzeczenie wydane w sporze z osobą trzecią stało się prawomocne.