Czy mogę reklamować towar zakupiony od osoby fizycznej?
Osoba fizyczna, która nabywa od przedsiębiorcy rzecz niezwiązaną bezpośrednio z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą jest w świetle prawa konsumentem. Konsument dysponuje szeregiem przywilejów chroniących go jako słabszą stronę stosunku prawnego. A co jeśli żadna ze stron umowy nie jest przedsiębiorcą? Czy kupującemu przysługują wówczas jakieś prawa?
Od umowy nie można odstąpić w ciągu 14 dni
Omówienie różnic w pozycji prawnej kupującego zacznijmy od kwestii odstąpienia od umowy uregulowanego w art. 27 Ustawy o prawach konsumenta. To szczególne uprawnienie przysługuje konsumentowi, gdy ten zawiera umowę na odległość (np. kupuje przez internet) albo poza lokalem przedsiębiorstwa. Często skupiamy się na tym przywileju łącząc go z każdym zakupem przez internet i zapominamy, że dotyczy on wyłącznie konsumenta. A tymczasem osoba fizyczna, która zawiera umowę sprzedaży z inną osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej (obiegowo mówi się wówczas także o osobach „prywatnych”) nie jest w świetle prawa konsumentem. Konsument nie może zawrzeć umowy z innym konsumentem, tylko z przedsiębiorcą.
Po dokonaniu zakupu przez internet, np. za pośrednictwem portalu aukcyjnego, od innej osoby fizycznej nie mamy możliwości skorzystania z prawa do odstąpienia od umowy w ciągu 14 dni od otrzymania towaru. Jeżeli kupujemy rzecz od osoby fizycznej, to nie ma znaczenia, czy umowa zostaje zawarta w obecności obu stron (np. na targu), czy też na odległość. Ani kupującemu, ani też sprzedającemu prawo nie przyznaje dodatkowych uprawnień, skoro obie strony są osobami fizycznymi i mają równy status.
Rękojmia
Instytucja rękojmi znajdzie zastosowanie zarówno do sprzedaży konsumenckiej, jak i do każdej innej. Konsument będzie jednak dysponował szerszym zakresem uprawnień. Nie oznacza to jednak, że osoba fizyczna kupująca rzecz od innej osoby fizycznej będzie pozbawiona praw z tytułu rękojmi. O prawach tych wspomina kodeks cywilny w przepisach art. 556-576. Niektóre z tych przepisów zawierają istotne zastrzeżenie „jeżeli kupującym jest konsument” lub podobne. W takiej sytuacji konkretny przepis odnosi się wyłącznie do konsumenta, a już nie do osoby fizycznej kupującej rzecz od innej osoby fizycznej w oderwaniu od działalności gospodarczej.
Wyłączenie rękojmi
Zgodnie z przepisem art. 558 § 1 kodeksu cywilnego strony umowy mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jeżeli jednak kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. A skoro tak, to sprzedawca będący osobą fizyczną może rękojmię zmodyfikować praktycznie dowolnie, a nawet wyłączyć całkowicie. Jeśli takie zastrzeżenie jest sformułowane np. w treści oferty na portalu aukcyjnym – staje się po zawarciu umowy skuteczne względem kupującego. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie będzie bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
Domniemanie wady fizycznej w pierwszym roku
Z kolei przepis art. 556² kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Czyli w przypadku kupującego, który konsumentem nie jest, takie domniemanie nie funkcjonuje. To po stronie kupującego leży obowiązek dowodzenia istnienia wady fizycznej. Sprzedawca nie musi udowadniać, że rzecz była używana niezgodnie z przeznaczeniem.
Roszczenia alternatywne
Kupującemu niebędącemu konsumentem nie będą przysługiwały szczególne uprawnienia związane z reklamowaniem wadliwego towaru (art. 560 § 2 kodeksu cywilnego). Dotyczy to np. sytuacji, w której nabywca reklamuje towar i żąda od sprzedającego obniżenia ceny. Sprzedający przedsiębiorca może nie uznać tego roszczenia i w zamian zaproponować naprawę albo wymianę. Wówczas konsument – czyli nie każdy kupujący – ma prawo zmienić propozycję sprzedawcy (naprawę na wymianę lub odwrotnie). Przedsiębiorca może nie uznać tej zmiany wyłącznie pod warunkiem, że wybór ten jest niemożliwy do wykonania albo wymaga nadmiernych kosztów.
Powyższe nie ma zastosowania w przypadku osoby fizycznej nie będącej konsumentem. Osoba fizyczna kupująca rzecz od osoby fizycznej nie ma możliwości zmiany propozycji sprzedawcy. Jeżeli zatem sprzedający zaproponuje kupującemu np. usunięcie wady rzeczy poprzez jej naprawę, kupujący nie może żądać wymiany.
Demontaż i ponowne zamontowanie rzeczy
Po zakupie od osoby fizycznej nie będziemy mogli domagać się (oprócz wymiany wadliwej rzeczy) jej demontażu i ponownego zamontowania, gdy koszty takich czynności przewyższają wartość rzeczy sprzedanej. Tego rodzaju uprawnienie przysługuje wyłącznie konsumentowi, choć i tak jedynie w granicach wartości rzeczy sprzedanej (art. 561¹ § 3 kodeksu cywilnego).
Okres obowiązywania rękojmi przy sprzedaży rzeczy używanej
Istotnym jest, że rękojmia obowiązuje zarówno przy sprzedaży rzeczy nowej jak i używanej. Co do zasady uprawnienia obowiązują przez 2 lata. Gdy mamy do czynienia z rzeczą używaną i gdy kupującym jest konsument możliwe jest skrócenie tego okresu do jednego roku. Dla nie-konsumenta analogiczna regulacja nie istnieje. Czyżby to oznaczało, że w tym przypadku konsument będzie dysponował mniejszą ochroną aniżeli osoba fizyczna nabywająca rzecz od innej takiej osoby?
Okazuje się, że niekoniecznie. Pamiętajmy, że dla nie-konsumenta wciąż obowiązuje zasada określona w art. 558 § 1 kodeksu cywilnego, a więc okres rękojmi może zostać skrócony jeszcze bardziej, np. do miesiąca. Dość wspomnieć, że w umowie zawartej między osobami fizycznymi rękojmia może zostać wyłączona zupełnie – zatem zastrzeżenie minimalnego jednorocznego okresu ochrony wciąż jest z korzyścią dla konsumenta.
Podsumowanie
W umowie sprzedaży zawartej między osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej żadna ze stron nie jest konsumentem. Każda ze stron zachowuje swoje prawa określone przepisami. Możliwe jest zupełne wyłączenie rękojmi kupującego, co powinno być wyraźnie zapisane w umowie. Bez takiego wyłączenia można zastosować modyfikacje uprawnień rękojmianych, co jest dopuszczalne zarówno w kierunku ich ograniczenia jak i rozszerzenia. Jeżeli w umowie sprzedaży nie ma żadnych zapisów odnoszących się do rękojmi – obowiązują regulacje ustawowe.