Przebite numery samochodu – wada fizyczna czy prawna?
Sfałszowanie numeru identyfikacyjnego pojazdu mechanicznego zawsze skutkuje obarczeniem go jakąś wadą. Skupimy się na tym, czy wada ta będzie wadą fizyczną, czy też prawną.
Różnice między wadą fizyczną i prawną
Wady dotyczące rzeczy sprzedanej zostały opisane w kodeksie cywilnym. Mogą być dwojakiego rodzaju. Zgodnie z art. 556(1) k.c. wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową i występuje wtedy, gdy rzecz:
- nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
- brakuje jej właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
- nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
- została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
Wada prawna została z kolei zdefiniowana w art. 556(3) k.c. Mamy z nią do czynienia, gdy:
- rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej;
- rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej;
- ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu.
Brak autentyczności numeru identyfikacyjnego samochodu
Jeżeli doszło do tzw. „przebicia numerów” pojazdu, to niewątpliwie zostaje on dotknięty pewnego rodzaju wadą. Użytkownik samochodu może obawiać się, że pojazd może zostać zatrzymany przez Policję bądź służby celne przy przekraczaniu granicy. Nieautentyczność oznakowania może być także podstawą uznania za nieważną i uchylenia decyzji administracyjnej o zarejestrowaniu samochodu. Przebite numery ujemnie wpływają na wartość handlową pojazdu. Może pojawić się podejrzenie, że samochód pochodzi z kradzieży.
Do której kategorii wad rzeczy sprzedanej należy zatem zakwalifikować taki przypadek? Czy brak autentyczności numerów identyfikacyjnych zawsze oznacza, że rzecz została skradziona i stanowi de facto własność osoby trzeciej? Gdyby ten trop był właściwy mielibyśmy do czynienia z wadą prawną.
Spór bynajmniej nie ma wyłącznie wymiaru teoretycznego, gdyż przekłada się na realne sytuacje faktyczne i wpływa na roszczenia poszkodowanych. W zależności od tego, czy przebicie numerów uznać za wadę fizyczną czy prawną, inne będą reżimy tej odpowiedzialności. Występujące między nimi różnice są na tyle znaczące, że w tych samych okolicznościach mogą wyłączyć odpowiedzialność sprzedawcy przy przyjęciu wady fizycznej, a uzasadniać ją przy przyjęciu wady prawnej.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Zagadnienie to stało się przedmiotem analiz orzeczniczych i rozważań Sądu Najwyższego. Ostatecznie przyjęto stanowisko, według którego o wadzie prawnej rzeczy sprzedanej można mówić jedynie wówczas, gdy rzecz ta stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem takiej osoby. Wówczas sam fakt sfałszowania (nieautentyczności) numerów identyfikacyjnych samochodu nie może jeszcze zostać uznany za wadę prawną w rozumieniu przepisu art. 556(3) k.c. Sama ta okoliczność nie wpływa bezpośrednio na prawo własności lub inne prawo, które mogłoby rzecz obciążać.
Wobec tego w naszym przypadku sprzedawca ponosi odpowiedzialność z tytułu wady fizycznej rzeczy. Taką wadą niewątpliwie jest przerobienie numerów identyfikacyjnych pojazdu stwarzające dla jego użytkownika poważne ograniczenia w możliwości dysponowania samochodem, zgodnie z jego przeznaczeniem.
Z drugiej jednak strony sfałszowanie numerów identyfikacyjnych samochodu może jednak stwarzać domniemanie faktyczne, że taki pojazd może być dotknięty wadą prawną. Dzieje się tak z reguły przy kradzieży samochodu albo pozbawieniu właściciela pojazdu w inny sposób. Powstaje wówczas domniemanie, że pojazd może stanowić własność innej niż sprzedawca osoby, choćby niezidentyfikowanej. Domniemanie faktyczne, o którym mowa, może zostać obalone przez wykazanie, że w dacie zawarcia umowy sprzedaży między stronami sprzedawca był właścicielem sprzedawanego pojazdu. Sfałszowanie w przeszłości numerów identyfikacyjnych samochodu, a nawet fakt jego kradzieży nie oznacza wcale, że sprzedawca nie był właścicielem zbywanego pojazdu.
Błędne przywołanie przepisów
Trudności w prawidłowym zdefiniowaniu wady wynikającej z przebicia numerów samochodu mogą skutkować tym, że poszkodowany skieruje do sądu pozew z powołaniem się na wadę prawną samochodu nabytego od prawowitego właściciela. Taka kwalifikacja prawna podstawy roszczenia będzie zatem nieprawidłowa. Czy z tej przyczyny sąd może oddalić powództwo?
W wyroku z dn. 4 lutego 2011 r., sygn. akt III CSK 144/10 Sąd Najwyższy orzekł, iż błędne nazwanie wady fizycznej rzeczy wadą prawną nie ma wpływu na skuteczność oświadczenia kupującego o odstąpieniu od umowy sprzedaży w wykonaniu uprawnienia z tytułu rękojmi. Podobnie powtórzenie błędnej oceny charakteru wady rzeczy w pozwie o zwrot ceny również nie uzasadnia oddalenia powództwa. Z tego wynika, że dokonanie właściwej oceny charakteru wady rzeczy sprzedanej – a więc prawidłowe ustalenie podstawy prawnej roszczenia – leży w gestii sądu. Kupujący w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy nie ma obowiązku dokonywania oceny czy wada jest fizyczna czy prawna, a ta ocena nie należy do istotnych postanowień takiego oświadczenia woli.
W konkretnej sprawie żądaniem pozwu będzie żądanie zasądzenia wymienionej w nim kwoty z tytułu zwrotu ceny zapłaconej przez powoda za kupiony samochód. W żądaniu nie chodzi ustalenie, że wada tego samochodu jest wadą prawną czy też fizyczną. Od powoda prawo wymaga przytoczenia jedynie okoliczności faktycznych (podstawy faktycznej) uzasadniających żądanie, natomiast nie stawia mu wymagań odnośnie oceny prawnej.
Podsumowanie
Przebite, nieautentyczne numery identyfikacyjne samochodu noszą cechy wady fizycznej rzeczy. Wadą prawną byłyby tylko wówczas, gdyby kupujący nabył samochód od nieprawowitego właściciela. Błędne wskazanie rodzaju wady (np. prawnej zamiast fizycznej) nie ma wpływu na skuteczność ani oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy sprzedaży, ani też na prawidłowe sformułowanie pozwu sądowego o zapłatę.